© peopleimages.com - stock.adobe.com
Zagrożenia psychospołeczne i wynikające z nich konsekwencje dla zdrowia psychicznego i fizycznego zaliczają się do najbardziej wymagających kwestii w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa w pracy (BHP). Oprócz szkodliwego wpływu na zdrowie poszczególnych osób zagrożenia psychospołeczne mogą również negatywnie wpływać na efektywność organizacji i gospodarek krajowych.
Stres, lęk i depresja stanowią drugi najczęstszy problem zdrowotny związany z pracą, który dotyka europejskich pracowników. Poruszanie aspektów zdrowia psychicznego i mówienie o wyzwaniach w miejscu pracy wciąż wiąże się z obawą przed stygmatyzacją. Mimo to odsetek pracowników, którzy zgłaszają, że są narażeni na czynniki ryzyka, które mogą negatywnie wpływać na ich zdrowie psychiczne, wynosi prawie 45%. Tymczasem zagrożenia psychospołeczne postrzegane jako kwestia organizacyjna, a nie kwestia indywidualna, mogą być zwalczane w taki sam ustrukturyzowany i zorganizowany sposób jak inne zagrożenia związane z BHP.
Czym są zagrożenia psychospołeczne?
Zagrożenia psychospołeczne wynikają ze złego schematu pracy, niewłaściwej organizacji pracy oraz błędów w zarządzaniu, a także ze złego kontekstu społecznego pracy, i mogą mieć negatywne skutki psychologiczne, fizyczne i społeczne. Niektóre przykłady warunków pracy prowadzących do zagrożeń psychospołecznych:
- nadmierne obciążenie pracą,
- sprzeczne wymagania i brak jasności co do roli,
- brak zaangażowania w podejmowanie decyzji, które mają wpływ na pracownika,
- brak wpływu na sposób wykonywania pracy,
- źle zarządzana zmiana organizacyjna,
- niepewność zatrudnienia,
- nieskuteczna komunikacja,
- brak wsparcia ze strony kierownictwa lub współpracowników,
- molestowanie psychologiczne i seksualne oraz
- trudni klienci, pacjenci, uczniowie itp.
Przy rozważaniu wymagań związanych z pracą ważne jest, aby nie mylić psychospołecznych czynników ryzyka, takich jak nadmierne obciążenie pracą, z warunkami, w których chociaż zadania są stymulujące, a czasem stanowią wyzwanie, istnieje wspierające środowisko pracy, w którym pracownicy mają wystarczającą autonomię oraz są dobrze wyszkoleni i zmotywowani do jak najlepszego wykonywania swoich obowiązków. Dobre środowisko psychospołeczne sprzyja osiąganiu dobrych wyników i rozwojowi osobistemu, a także dobremu samopoczuciu psychicznemu i fizycznemu pracowników.
Pracownicy doświadczają stresu, gdy ogólne wymagania związane z ich pracą są nadmierne i przekraczają ich zdolność do radzenia sobie z nimi. Oprócz powiązanych problemów ze zdrowiem psychicznym, takich jak wypalenie zawodowe, lęk, depresja, a nawet myśli samobójcze, u pracowników cierpiących z powodu długotrwałego stresu mogą pojawić się poważne problemy ze zdrowiem fizycznym, takie jak choroby układu krążenia lub zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego.
Z punktu widzenia organizacji do negatywnych skutków można zaliczyć słabe ogólne wyniki biznesowe, zwiększoną absencję i prezenteizm (pracownicy przychodzą do pracy, gdy są chorzy i nie są w stanie efektywnie funkcjonować), a także wyższą rotację pracowników oraz zwiększoną liczbę wypadków i urazów. Nieobecności związane ze zdrowiem psychicznym są zwykle dłuższe niż te wynikające z innych przyczyn, a czynniki ryzyka związane z pracą są ważnym elementem przyczyniającym się do wzrostu wskaźników wcześniejszego przechodzenia na emeryturę. Szacunkowe koszty dla przedsiębiorstw i społeczeństwa są znaczne i sięgają miliardów euro na poziomie krajowym.
Jak istotny jest to problem?
Z badania Puls BHP przeprowadzonego przez EU-OSHA w 2022 r. wynika, że 27% pracowników doświadcza stresu, niepokoju lub depresji spowodowanej lub pogłębionej przez pracę. Wśród zagrożeń psychospołecznych, które okazały się mieć najbardziej szkodliwy wpływ na zdrowie pracowników, należy wymienić niespołeczne godziny pracy i intensywność pracy.
Uważa się, że najskuteczniejszym sposobem zarządzania zagrożeniami psychospołecznymi jest podejście prewencyjne, holistyczne i systematyczne. W ramach europejskiego badania przedsiębiorstw na temat nowych i pojawiających się zagrożeń (ESENER) przeprowadzonego przez EU-OSHA zbadano, w jaki sposób zagrożenia psychospołeczne są postrzegane i zarządzane w europejskich przedsiębiorstwach i zidentyfikowano główne czynniki, bariery i potrzeby w zakresie wsparcia. Z badania wynika, że zagrożenia psychospołeczne są uważane za stanowiące większe wyzwanie i trudniejsze do zarządzania niż „tradycyjne” zagrożenia związane z BHP. Dalsza analiza pokazuje, że zwłaszcza mikro i małe przedsiębiorstwa mają tendencję do niedoszacowywania zagrożeń psychospołecznych i często nie stosują odpowiednich środków zapobiegawczych. We wszystkich przedsiębiorstwach i państwach członkowskich istnieje potrzeba podnoszenia świadomości i dostarczania prostych praktycznych narzędzi dla poszczególnych sektorów na potrzeby zarządzania zagrożeniami psychospołecznymi związanymi z pracą.
Co można zrobić, aby zapobiegać zagrożeniom psychospołecznym i zarządzać nimi?
W polityce Unii Europejskiej uznaje się, że kwestię zdrowia psychicznego – w tym kwestię zdrowia psychicznego w miejscu pracy – należy uwzględniać w sposób kompleksowy we wszystkich obszarach polityki.
Przy zastosowaniu właściwego podejścia można zapobiegać zagrożeniom psychospołecznym lub skutecznie nimi zarządzać, niezależnie od wielkości czy rodzaju przedsiębiorstwa.
Zarządzanie zagrożeniami psychospołecznymi związanymi z pracą jest nie tylko obowiązkiem moralnym pracodawców i dobrą inwestycją, ale także imperatywem prawnym określonym w dyrektywie ramowej 89/391/EWG, wspieranym przez umowy ramowe zawierane przez partnerów społecznych dotyczące stresu w miejscu pracy oraz nękania i przemocy w miejscu pracy.
Pracodawcy ponoszą odpowiedzialność prawną za zapewnienie właściwej oceny i kontroli zagrożeń w miejscu pracy. Zaangażowanie pracowników w ten proces jest niezbędne w celu zapewnienia lepszej i skuteczniejszej identyfikacji zagrożeń oraz lepszego i skuteczniejszego zarządzania nimi. Pracownicy i ich przedstawiciele najlepiej rozumieją problemy, które mogą wystąpić w ich miejscu pracy, a angażowanie ich okazało się być kluczowym czynnikiem powodzenia w zwalczaniu zagrożeń psychospołecznych w miejscu pracy.
Więcej praktycznych informacji można znaleźć tutaj.
