Zagrożenia psychospołeczne i stres związany z pracą zawodową należą do najpoważniejszych wyzwań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Kwestie te mają istotny wpływ na zdrowie pracowników oraz na kondycję organizacji i gospodarek krajowych.
Około połowa pracowników w Europie uważa, że w ich miejscu pracy stres jest powszechnym problemem. Przyczynia się on do około połowy wszystkich traconych dni roboczych. Podobnie jak w przypadku innych kwestii związanych ze zdrowiem psychicznym, problem stresu jest często źle rozumiany bądź napiętnowany. Jednak jeżeli zagrożenia psychospołeczne i stres traktowane są jako problem organizacyjny, a nie jako wada osobowa, można sobie z nimi radzić jak z każdym innym zagrożeniem związanym z BHP.
Czym są zagrożenia psychospołeczne i stres?
Zagrożenia psychospołeczne wynikają ze złego planowania pracy, złej organizacji pracy i złego zarządzania nią oraz z niekorzystnego otoczenia społecznego pracy; mogą one prowadzić do negatywnych skutków psychicznych, fizycznych i społecznych, takich jak stres związany z pracą zawodową, wypalenie lub depresja. Warunki pracy prowadzące do powstania zagrożeń psychospołecznych to na przykład:
- nadmierne obciążenie pracą;
- sprzeczne wymagania i brak jasności co do pełnionej roli;
- brak udziału w podejmowaniu decyzji, które mają wpływ na pracownika, oraz brak wpływu na sposób wykonywania pracy;
- złe zarządzanie zmianami organizacyjnymi, brak bezpieczeństwa zatrudnienia;
- nieskuteczna komunikacja, brak wsparcia ze strony kierownictwa bądź współpracowników;
- mobbing i molestowanie seksualne, przemoc ze strony osób trzecich.
Ważne jest, aby przy analizowaniu wymagań związanych z pracą nie mylić zagrożeń psychospołecznych, na przykład nadmiernego obciążenia pracą, z warunkami, które choć są stymulujące i wymagające, wiążą się ze sprzyjającym otoczeniem pracy, w którym pracownicy otrzymują niezbędne wsparcie, są dobrze wyszkoleni i zmotywowani do jak najlepszego wykorzystania swoich zdolności. Dobre otoczenie psychospołeczne sprzyja osiąganiu dobrych wyników i rozwojowi osobowemu oraz dobrostanowi psychofizycznemu pracowników.
Pracownicy odczuwają stres, gdy ich praca jest zbyt wymagająca i nie są oni w stanie poradzić sobie z wymaganiami z nią związanymi. U pracowników borykających się z przeciągającym się stresem oprócz problemów związanych ze zdrowiem psychicznym mogą pojawiać się poważne problemy zdrowia fizycznego, na przykład choroby układu krążenia i dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego.
W odniesieniu do organizacji negatywne skutki obejmują słabe ogólne wyniki działalności, zwiększony poziom absencji, bezproduktywną obecność w pracy (tzw. presenteeism – przychodzenie do pracy pracowników chorych lub niezdolnych do efektywnego działania) oraz zwiększone poziomy występowania wypadków i urazów. Absencje są zazwyczaj dłuższe niż nieobecności spowodowane innymi przyczynami, a stres związany z pracą zawodową może przyczyniać się do zwiększonego poziomu wcześniejszego przechodzenia na emeryturę. Szacuje się, że koszty tej sytuacji dla przedsiębiorstw i społeczeństwa sięgają miliardów euro w skali kraju.
Jaka jest skala tego problemu?
Z europejskiego badania opinii publicznej przeprowadzonego przez EU-OSHA wynika, że blisko połowa pracowników uważa problem stresu związanego z pracą za powszechny w swoim miejscu pracy. Wśród najczęściej wymienianych przyczyn stresu związanego z pracą są: reorganizacja pracy, niepewność zatrudnienia, długie godziny pracy lub nadmierne obciążenie pracą, mobbing i przemoc w pracy. EU-OSHA udziela informacji na temat najnowszych danych i wyników badań dotyczących występowania stresu związanego z pracą i zagrożeń psychospołecznych oraz ich wpływu na bezpieczeństwo i zdrowie.
Za najskuteczniejsze uważa się holistyczne i systematyczne podejście do profilaktycznego zarządzania zagrożeniami psychospołecznymi. W europejskim badaniu przedsiębiorstw na temat nowych i pojawiających się zagrożeń (ESENER) EU-OSHA ocenia, jak postrzegane są zagrożenia psychospołeczne i jak się nimi zarządza w przedsiębiorstwach europejskich, a także identyfikuje czynniki motywujące do zarządzania tymi zagrożeniami oraz główne przeszkody i potrzeby wsparcia w tym zakresie. Z badania wynika, że zagrożenia psychospołeczne są uważane za wiążące się z większą ilością wyzwań i trudniejsze do zarządzania niż „tradycyjne” zagrożenia w zakresie BHP. Istnieje potrzeba zwiększenia świadomości i zastosowania prostych, praktycznych narzędzi ułatwiających radzenie sobie ze stresem, mobbingiem i przemocą związanymi z pracą.
Jak można zapobiegać zagrożeniom psychospołecznym i zarządzać nimi?
Stosując odpowiednie podejście, zagrożeniom psychospołecznym można zapobiegać i można nimi skutecznie zarządzać, niezależnie od wielkości bądź rodzaju przedsiębiorstwa. Można sobie z nimi radzić w taki sam logiczny i systematyczny sposób, jak z innymi zagrożeniami związanymi z bezpieczeństwem i higieną pracy.
Zarządzanie stresem nie jest dla pracodawców jedynie obowiązkiem moralnym i dobrą inwestycją, jest to wymóg prawny określony w dyrektywie ramowej 89/391/EWG, potwierdzony w umowach ramowych partnerów społecznych w sprawie stresu związanego z pracą zawodową, mobbing i przemocy w pracy.
Ponadto w Europejskim pakcie na rzecz zdrowia i dobrostanu psychicznego dostrzeżono zmieniające się wymagania i zwiększającą się presję w miejscu pracy oraz zachęca się pracodawców do wdrażania dodatkowych, dobrowolnych środków wspierania dobrostanu psychicznego pracowników.
Mimo że pracodawcy mają prawny obowiązek dopilnowania, aby zagrożenia w miejscu pracy były właściwie oceniane i kontrolowane, istotne znaczenie ma również zaangażowanie pracowników. Pracownicy i ich przedstawiciele najlepiej rozumieją problemy, które występują w ich miejscu pracy. Dzięki ich zaangażowaniu wprowadzane środki będą adekwatne i skuteczne.
