Dyrektywy europejskie dotyczące bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy

European directives on safety and health at work

Dyrektywa jest aktem prawnym przewidzianym w Traktacie o Unii Europejskiej. Jest wiążąca w całości i zobowiązuje państwa członkowskie do dokonania jej transpozycji do prawa krajowego w określonym terminie.

W art. 153 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej nadaje się UE uprawnienia do przyjmowania dyrektyw w dziedzinie bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy. Dyrektywa ramowa, mająca szeroki zakres zastosowania, oraz kolejne dyrektywy dotyczące szczegółowych aspektów bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy stanowią podstawę europejskiego ustawodawstwa w zakresie BHP.

Dokonując transpozycji dyrektyw UE do prawa krajowego, państwa członkowskie mogą przyjmować bardziej rygorystyczne przepisy dotyczące ochrony pracowników. Dlatego wymogi ustawodawcze w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy mogą się różnić w zależności od państwa członkowskiego UE.

Informacje o dyrektywach w podziale tematycznym

Streszczenia dyrektyw są dostępne jedynie w języku angielskim, ale łącze na końcu każdego streszczenia odsyła do pełnego tekstu dyrektywy we wszystkich językach UE.

Oprócz dyrektywy ramowej przyjęto szereg dyrektyw szczegółowych dotyczących szczególnych aspektów bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy. Mimo to dyrektywa ramowa nadal ma zastosowanie do wszystkich obszarów objętych zakresem dyrektyw szczegółowych. W przypadku gdy dyrektywy szczegółowe zawierają bardziej rygorystyczne i szczegółowe przepisy, przepisy te są nadrzędne. Dyrektywy szczegółowe dostosowują zasady określone w dyrektywie ramowej do:

  • określonych zadań (na przykład ręcznego przemieszczania ciężarów);
  • określonych zagrożeń w pracy (na przykład narażenia na niebezpieczne substancje lub czynniki fizyczne);
  • określonych stanowisk pracy i branż (na przykład tymczasowych miejsc pracy, przemysłu wydobywczego, statków rybackich);
  • określonych grup pracowników (na przykład kobiet w ciąży, pracowników młodocianych, pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę na czas określony);
  • niektórych aspektów dotyczących pracy (na przykład organizacji czasu pracy).

W dyrektywach szczegółowych określono sposoby oceny tych zagrożeń i w niektórych przypadkach ustanowiono wartości graniczne dla określonych substancji lub czynników.

Komisja Europejska ogłosiła w swoim komunikacie Bezpieczniejsze i zdrowsze warunki pracy dla wszystkich – nowelizacja przepisów i polityki UE w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracytrzy najważniejsze działania w kwestii bezpieczeństwa i zdrowia w pracy; podstawą komunikatu jest dyrektyw Unii Europejskiej dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy (ocena REFIT).

Również niektóre dyrektywy europejskie oparte na art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej odnoszą się do kwestii bezpieczeństwa i zdrowia. W oparciu o tę podstawę prawną przyjęto kilka dyrektyw technicznych w ramach tzw. „nowego podejścia”, przy czym europejskie organizacje normalizacyjne – Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN), Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki (CENELEC) i Europejski Instytut Norm Telekomunikacyjnych (ETSI) – ustanawiają i systematycznie aktualizują normy europejskie.

Europejski proces legislacyjny 

W strategicznych ramach UE dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2021-2027 nakreślono strategiczne zasady europejskiej polityki w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Punktem wyjścia inicjatyw ustawodawczych na poziomie europejskim jest wniosek ustawodawczy sporządzony przez Komisję Europejską. Zgodnie ze „zwykłą procedurą ustawodawczą” dyrektywy UE przyjmuje Rada Europejska i Parlament Europejski. W niektórych przypadkach instytucje te przekazują Komisji Europejskiej uprawnienia ustawodawcze w zakresie dostosowania dyrektyw do postępu technicznego.

Europejscy partnerzy społeczni odgrywają istotną rolę w europejskim procesie podejmowania decyzji w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy ze względu na wymóg prowadzenia z nimi konsultacji na różnych etapach. W Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przewidziano ponadto możliwość zawierania porozumień autonomicznych. Dotychczas w wyniku europejskiego dialogu społecznego zawarto kilka porozumień autonomicznych.

Tło historyczne przepisów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Pierwsze dyrektywy europejskie w zakresie bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy przyjęto w oparciu o ogólne przepisy dotyczące harmonizacji rynku. Było to wynikiem braku jednoznacznego określenia w Traktacie kompetencji ustawodawczych w dziedzinie bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy; stan ten utrzymywał się aż do połowy lat 80. XX wieku. Do tego czasu kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy postrzegano jako uzupełniające w odniesieniu do harmonizacji rynku i polityki gospodarczej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Przykładowo na tej podstawie przyjęto dyrektywę 77/576/EWG w sprawie zbliżania przepisów krajowych odnoszących się do umieszczania znaków bezpieczeństwa w miejscu pracy oraz dyrektywę 78/610/EWG w sprawie zbliżania przepisów krajowych dotyczących ochrony pracowników narażonych na działanie monomeru chlorku winylu.

Jednolity akt europejski z 1987 r. był ważnym krokiem naprzód dzięki wprowadzeniu do Traktatu nowego przepisu prawnego dotyczącego polityki społecznej, który miał na celu „ulepszenia, w szczególności dotyczące środowiska pracy, w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa pracowników”. Wprowadzenie tego przepisu do Traktatu wyraźnie podkreśliło znaczenie bezpiecznych warunków pracy. Ponadto w nowym Protokole w sprawie polityki społecznej upoważniono Komisję Europejską do promowania na poziomie europejskim dialogu społecznego między przedstawicielami pracodawców i pracowników.

Traktat z Amsterdamu z 1997 r. dodatkowo wzmocnił kompetencje ustawodawcze w dziedzinie europejskiej polityki społecznej poprzez uwzględnienie porozumienia społecznego w Traktacie. W Traktacie z Lizbony, z wyjątkiem zmiany numeracji artykułów dotyczących polityki społecznej, utrzymano treść przepisów uprzednich art. 136 ff TWE (obecnie art. 151 ff Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej).