Zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego

Większość zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego rozwija się na przestrzeni czasu. Zazwyczaj nie występuje jedna przyczyna zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego; w grę wchodzą często różne czynniki ryzyka oddziałujące razem, w tym czynniki fizyczne i biomechaniczne, organizacyjne i psychospołeczne oraz indywidualne.

Fizyczne i biomechaniczne czynniki ryzyka mogą obejmować:

• przenoszenie ciężkich przedmiotów, zwłaszcza ze zgiętym i skręconym tułowiem,
• powtarzające się lub energiczne ruchy,
• niewygodna i nieruchoma pozycja,
• wibracje, słabe oświetlenie lub niska temperatura środowiska pracy,
• szybkie tempo pracy,
• długotrwałe siedzenie lub stanie w tej samej pozycji.

Organizacyjne i psychospołeczne czynniki ryzyka mogą obejmować:

• wysokie wymagania związane z pracą lub mała autonomia,
• brak przerw lub możliwości zmiany pozycji pracy,
• pracę z dużą prędkością, także jako konsekwencja wprowadzenia nowych technologii,
• długie godziny pracy i praca zmianowa,
• znęcanie się, nękanie i dyskryminacja w miejscu pracy,
• niski poziom zadowolenia z pracy.

Zasadniczo wszystkie czynniki psychospołeczne i organizacyjne (zwłaszcza gdy są połączone z zagrożeniami fizycznymi) mogą prowadzić do stresu, zmęczenia, lęków i innych reakcji, które z kolei zwiększają ryzyko wystąpienia zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego.

Indywidualne czynniki ryzyka mogą obejmować:

• przebyte choroby,
• wydolność fizyczną,
• styl życia i nawyki (np. palenie, brak wysiłku fizycznego).

Nie istnieje jedno rozwiązanie, a w nietypowych lub poważnych przypadkach czasami może zachodzić potrzeba zasięgnięcia porady ekspertów. Często jednak rozwiązanie jest proste i tanie: np. wystarczy zapewnić wózek do przeładunku towarów lub zmienić położenie przedmiotów na biurku.

Aby przeciwdziałać zaburzeniom układu mięśniowo-szkieletowego, pracodawcy powinni stosować kombinację dwóch elementów:

• Ocena ryzyka: przyjmując całościowe podejście, należy dokonać oceny pełnego spektrum przyczyn i im przeciwdziałać (patrz powyżej). Ważne jest również uwzględnienie pracowników, którzy mogą być w większym stopniu narażeni na zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego. Priorytetem jest wyeliminowanie zagrożeń, ale także dostosowanie pracy do pracowników.
• Udział pracowników: należy zaangażować pracowników i ich przedstawicieli w dyskusje na temat ewentualnych problemów i rozwiązań.

Dowiedz się więcej na temat zapobiegania zaburzeniom układu mięśniowo-szkieletowego związanym z pracą.

Po ukończeniu oceny ryzyka należy opracować listę środków uszeregowanych według ważności, a pracownicy i ich przedstawiciele powinni być zaangażowani w ich wdrażanie. Działania powinny koncentrować się na profilaktyce podstawowej, ale także na środkach służących zminimalizowaniu stopnia wszelkich urazów. Ważne jest, aby zapewnić wszystkim pracownikom otrzymanie odpowiednich informacji, edukacji i szkoleń na temat BHP w miejscu pracy oraz wiedzy na temat tego, jak unikać określonych zagrożeń i ryzyka.

Środki mogą obejmować następujące zagadnienia:

• Układ miejsca pracy: należy je przystosować w sposób sprzyjający przyjmowaniu korzystniejszych postaw ciała w pracy.
• Wyposażenie: powinno być ono zaprojektowane zgodnie z zasadami ergonomii i odpowiednie do zadań.
• Zadania: należy zmienić metody lub narzędzia pracy.
• Zarządzanie: należy zaplanować pracę w sposób, który pozwoli uniknąć pracy powtarzalnej lub wykonywanej przez długi czas w niewłaściwej pozycji. Należy zaplanować przerwy na odpoczynek, wprowadzić rotację stanowisk lub zmieniać przydział zadań.
• Czynniki organizacyjne: opracowanie polityki dotyczącej zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego, aby poprawić organizację pracy i otoczenie psychospołeczne w miejscu pracy oraz promować zdrowie w obrębie układu mięśniowo-szkieletowego.

Działania profilaktyczne powinny również uwzględniać zmiany technologiczne w zakresie sprzętu i cyfryzacji procesów pracy oraz powiązane zmiany w sposobach organizacji pracy.

W ramach podejścia do zarządzania zaburzeniami układu mięśniowo-szkieletowego należy również uwzględnić monitorowanie zdrowia, promocję zdrowia oraz rehabilitację i reintegrację dotkniętych nimi pracowników.

EU-OSHA przeprowadziła wieloletni projekt przeglądu BHP dotyczący zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego związanych z pracą. Celem projektu było zbadanie kwestii związanych z zaburzeniami układu mięśniowo-szkieletowego związanymi z pracą, zapewnienie lepszego zrozumienia tego tematu i określenie skutecznych sposobów radzenia sobie z zaburzeniami układu mięśniowo-szkieletowego związanymi z pracą. W ramach projektu przeanalizowano również strategie i środki w miejscu pracy mające na celu zapobieganie zaburzeniom układu mięśniowo-szkieletowego związanym z pracą i zarządzania problemem zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego związanych z pracą, w tym wspieranie powrotu pracowników do pracy i rehabilitację. Projekt przeglądu BHP jest odpowiedzią na potrzeby podmiotów kształtujących politykę i badaczy oraz uzupełnieniem kampanii „Zdrowe i bezpieczne miejsca pracy” na lata 2020-2022.

Na znaczenie zapobiegania zaburzeniom mięśniowo-szkieletowym zwrócono już uwagę w dyrektywach europejskich, strategiach UE dotyczących BHP, rozporządzeniach państw członkowskich i wytycznych w zakresie dobrych praktyk.

Ryzyko zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego związanych z pracą wchodzi w zakres dyrektywy ramowej w sprawie BHP, której celem jest ogólna ochrona pracowników przed ryzykiem związanym z pracą i która ustawania odpowiedzialność pracodawcy za zapewnienie bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy. Niektóre zagrożenia związane z zaburzeniami układu mięśniowo-szkieletowego są przedmiotem dyrektyw szczegółowych, zwłaszcza dyrektywy w sprawie ręcznego przemieszczania ciężarów, dyrektywy w sprawie urządzeń wyposażonych w monitory ekranowe i dyrektywy w sprawie wibracji. Dyrektywa w sprawie użytkowania sprzętu roboczego odnosi się do pozycji przyjmowanych przez pracowników podczas użytkowania sprzętu i jasno określa, że pracodawcy muszą uwzględnić zasady ergonomii, aby spełnić minimalne wymogi BHP.

EU-OSHA monitoruje częstość występowania, przyczyny i profilaktykę w zakresie zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego. EU-OSHA wspiera również wymianę dobrych praktyk.