Starsi pracownicy są coraz liczniej reprezentowani wśród siły roboczej. Jako że ludzie pracują dłużej, priorytetem stało się zarządzanie BHP w odniesieniu do starzejących się pracowników.
Zwiększenie poziomu zatrudnienia i wydłużenie okresu aktywności zawodowej są ważnymi celami polityki krajowej i europejskiej od końca lat 90. XX wieku. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku od 55 do 64 lat w UE-27 wzrósł z 40,5% w 2005 r. do 58,5% w 2018 r. Jest to wciąż znacznie poniżej wskaźnika zatrudnienia osób w wieku od 20 do 64 lat, który wynosił 72,6% w 2018 r.
Narzędzie do wizualizacji danych „Barometr BHP” przedstawia niektóre z kluczowych danych na temat starzejących się pracowników i siły roboczej: medianę wieku, wskaźnik zatrudnienia różnych grup wiekowych, sumę i płeć.
Zmiany związane z wiekiem mogą być zarówno pozytywne, jak i negatywne
Wiele cech, takich jak mądrość, myślenie strategiczne, postrzeganie całościowe i rozwaga, pojawia lub rozwija się wraz z wiekiem. Z upływem lat wzrasta również doświadczenie zawodowe i wiedza fachowa.
Niektóre zdolności funkcjonalne, głównie fizyczne i sensoryczne, ulegają jednak pogorszeniu w trakcie naturalnego procesu starzenia się. Potencjalne zmiany zdolności funkcjonalnych muszą być brane pod uwagę w ocenie ryzyka (patrz poniżej) i wymagają odpowiedniego dostosowania warunków pracy i miejsca jej wykonywania.
Związane z wiekiem zmiany funkcjonalne nie są jednolite ze względu na indywidualne różnice stylu życia, odżywiania, kondycji fizycznej, predyspozycji genetycznych w zakresie podatności na choroby, poziomu wykształcenia oraz charakteru pracy i innych środowisk.
Starsi pracownicy nie są jednorodną grupą i mogą występować znaczne różnice pomiędzy osobami w tym samym wieku.
Starzenie się a praca
Związany z wiekiem spadek możliwości dotyczy głównie zdolności fizycznych i sensorycznych, które mają największe znaczenie przy ciężkiej pracy fizycznej. Przejście od przemysłu wydobywczego i wytwórczego w kierunku usług i przemysłu opartego na wiedzy, a także wzrost automatyzacji i mechanizacji oraz zastosowania urządzeń zasilanych elektrycznie, są czynnikami, które zmniejszyły zapotrzebowanie na ciężką pracę fizyczną.
W tej sytuacji na znaczeniu zyskuje wiele zdolności i umiejętności przypisywanych osobom starszym, takich jak umiejętności interpersonalne, obsługa klienta i świadomość jakości.
Wiele zmian związanych z wiekiem ma ponadto wpływ na zdolność wykonywania niektórych, ale nie wszystkich, czynności zawodowych. Na przykład zmiany zmysłu równowagi są istotne w przypadku strażaków i pracowników służb ratowniczych, którzy pracują w ekstremalnych warunkach, obsługując ciężki sprzęt i przenosząc ludzi. Z kolei pogorszenie zdolności oceny odległości i prędkości poruszających się obiektów ma wpływ na zdolność kierowania pojazdami w nocy, ale nie ma znaczenia w przypadku pracowników biurowych.
Ocena ryzyka uwzględniająca aspekt wieku
Wiek to tylko jeden z aspektów zróżnicowanej siły roboczej. Ocena ryzyka uwzględniająca aspekt wieku oznacza wzięcie pod uwagę właściwości różnych grup wiekowych, w tym potencjalnych zmian zdolności funkcjonalnych i stanu zdrowia.
Ryzyko istotne dla starszych pracowników to w szczególności:
- ciężka praca fizyczna,
- zagrożenia związane z pracą zmianową,
- wysoka/niska temperatura i hałas w miejscu pracy.
Jako że różnice indywidualne zwiększają się wraz z upływem lat, nie można dokonywać założeń wyłącznie w oparciu o wiek. Ocena ryzyka powinna uwzględniać wymagania pracy w stosunku do umiejętności i stanu zdrowia danej osoby.
Dowiedz się więcej o aktualnie dostępnych narzędziach interaktywnej oceny ryzyka (OiRA), ocenie ryzyka uwzględniającej aspekt wieku i działaniach na rzecz objęcia oceną każdej osoby.
Wspieranie zdolności do pracy i promocja zdrowia w pracy
Zdolność do pracy oznacza równowagę pomiędzy pracą i możliwościami indywidualnymi; właściwe dopasowanie tych dwóch czynników przekłada się na dobrą zdolność do pracy. Na ten stan rzeczy wpływają przede wszystkim:
- zdrowie i możliwości funkcjonalne,
- edukacja i kompetencje,
- wartości, postawy i motywacja,
- środowisko pracy i otoczenie,
- treść, wymagania i organizacja pracy.
Zdolność do pracy można ocenić w oparciu o wskaźnik zdolności do pracy (WAI). Zgodnie z koncepcją zdolności do pracy działania podejmowane w miejscu pracy powinny obejmować wszystkie powyższe czynniki.
Zdrowie ludzi w późniejszym życiu zależy od ich zachowań zdrowotnych we wcześniejszych latach. Spadek zdolności funkcjonalnych można opóźnić i zminimalizować poprzez nawyki zdrowego trybu życia, takie jak regularne ćwiczenia i zdrowe odżywianie. Miejsce pracy powinno odgrywać zasadniczą rolę w promowaniu zdrowego trybu życia i wspieraniu działań zapobiegających spadkowi możliwości fizycznych, tym samym przyczyniając się do utrzymania zdolności do pracy. Promocja zdrowia w pracy obejmuje różne zagadnienia, takie jak dieta i odżywianie, spożycie alkoholu, rzucenie palenia, aktywność fizyczna, regeneracja i sen.
Dostosowanie pracy i środowiska pracy
Dobrze zaprojektowane miejsce pracy niesie korzyści dla wszystkich grup wiekowych, w tym osób starszych. Zmiany możliwości i zdolności powinny być kompensowane zmianami w organizacji pracy, takimi jak na przykład:
- przeprojektowanie stanowiska pracy lub rotacja,
- częstsze krótkie przerwy,
- lepsza organizacja pracy w systemie zmianowym, np. szybka rotacja zmian do przodu (co 2–3 dni),
- odpowiednie oświetlenie i ograniczanie hałasu,
- ergonomiczna konstrukcja urządzeń,
polityka powrotu do pracy
Długotrwała choroba może powodować problemy ze zdrowiem psychicznym, wykluczenie społeczne i przedwczesne opuszczanie rynku pracy. Ułatwienie powrotu do pracy po chorobie jest kluczem do wspierania starzejącej się siły roboczej. Przykładem inicjatyw na rzecz wspierania powrotu do pracy w krajach europejskich jest wprowadzenie zaświadczeń o zdolności do pracy w miejsce zwolnień lekarskich w Wielkiej Brytanii i projektu interwencyjnego „Powrót do pracy” w Danii.
Zapraszamy do lektury raportu EU-OSHA dotyczącegopowrotu do pracy i biuletynu na ten temat.