© IStockphoto / ismagilov
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός μεταβάλλει ραγδαία τον κόσμο της εργασίας και επιβάλλει την εξεύρεση νέων και επικαιροποιημένων λύσεων για την επαγγελματική ασφάλεια και υγεία (ΕΑΥ). Το ερευνητικό πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (EU-OSHA) έχει σκοπό να προσφέρει στους φορείς χάραξης πολιτικής, στους ερευνητές και στους υπεύθυνους των χώρων εργασίας αξιόπιστες πληροφορίες για τις πιθανές επιπτώσεις του ψηφιακού μετασχηματισμού στην ΕΑΥ, βοηθώντας τους να λαμβάνουν έγκαιρα και αποτελεσματικά μέτρα για να διασφαλίζουν ότι οι εργαζόμενοι παραμένουν ασφαλείς και υγιείς.
Η εμφάνιση τεχνολογιών όπως η τεχνητή νοημοσύνη, τα μαζικά δεδομένα, τα συνεργατικά ρομπότ, το διαδίκτυο των πραγμάτων, οι αλγόριθμοι, οι ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας, και παράλληλα, η μεγάλη αύξηση της εξ αποστάσεως εργασίας, συνεπιφέρει δυνατότητες για τους εργαζόμενους και τους εργοδότες αλλά και νέες προκλήσεις και κινδύνους για την ΕΑΥ. Η αντιμετώπιση των προκλήσεων και των κινδύνων και η μεγιστοποίηση των δυνατοτήτων εξαρτάται από τον τρόπο εφαρμογής, διαχείρισης και ρύθμισης των τεχνολογιών στο πλαίσιο των κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών τάσεων
Ο EU-OSHA, με βάση τη μελέτη προβλέψεων για τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την ΕΑΥ που διενήργησε στο παρελθόν, διεξάγει επί του παρόντος έρευνες «επισκόπησης της ΕΑΥ» (2020-2023) ώστε να προσφέρει ενδελεχείς πληροφορίες για την πολιτική, την πρόληψη και τις πρακτικές που εφαρμόζονται σε σχέση με τις προκλήσεις και τις δυνατότητες που παρουσιάζει ο ψηφιακός μετασχηματισμός στο πλαίσιο της ΕΑΥ.
Η επισκόπηση επικεντρώνεται στους ακόλουθους τομείς:
- Προηγμένη ρομποτική και τεχνητή νοημοσύνη
-
Τα συστήματα που βασίζονται στην ΤΝ και τα προηγμένα ρομπότ μεταβάλλουν τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζεται και εκτελείται η ανθρώπινη εργασία. Τα συστήματα αυτά, είτε είναι ενσωματωμένα (π.χ. συστήματα ρομποτικής) είτε όχι (π.χ. έξυπνες εφαρμογές), έχουν τη δυνατότητα να δραστηριοποιούνται–με ορισμένο βαθμό αυτονομίας– εκτελώντας σωματικές ή γνωστικές εργασίες και εκπληρώνοντας ειδικούς στόχους.
Η εξέλιξη αυτή έχει σημαντικές θετικές επιπτώσεις όχι μόνο για την παραγωγικότητα της επιχείρησης, αλλά και για την ΕΑΥ. Παραδείγματος χάρη, οι εργαζόμενοι έχουν τη δυνατότητα να μην απασχολούνται σε επικίνδυνα περιβάλλοντα και καθήκοντα και να διαχειρίζονται καλύτερα τον φόρτο εργασίας. Τα συστήματα αυτά μπορούν να εκτελούν τις πολύ επικίνδυνες ή μη δημιουργικές επαναλαμβανόμενες εργασίες που συνδέονται με παραδοσιακούς και αναδυόμενους κινδύνους για την ΕΑΥ και να αφήνουν τα λιγότερο επικίνδυνα καθήκοντα και τις παραγωγικές, ή ακόμα και τις δημιουργικές εργασίες στους εργαζόμενους.
Ωστόσο, ορισμένες προκλήσεις για την ΕΑΥ που συνδέονται με τη χρήση αυτών των συστημάτων ΤΝ στους χώρους εργασίας και προκύπτουν κυρίως από την αλληλεπίδραση αυτών των συστημάτων με τους εργαζόμενους, όπως π.χ. η απρόβλεπτη πρόσκρουση των ρομποτικών μηχανημάτων σε εμπόδια, η υπέρμετρη χρήση αυτών των μηχανημάτων κ.ο.κ., θίγοντας παράλληλα ψυχοκοινωνικές και οργανωτικές πτυχές, υφίστανται και πρέπει να αντιμετωπιστούν.
Στις έρευνες που διεξάγονται σε αυτόν τον τομέα προσδιορίζονται και αναλύονται οι δυνατότητες, αλλά και οι προκλήσεις και οι κίνδυνοι που συνδέονται με τη χρήση των προηγμένων μηχανημάτων ρομποτικής και των συστημάτων ΤΝ για τον αυτοματισμό των –σωματικών αλλά και γνωστικών– εργασιών, ενώ επισημαίνονται και άλλα ζητήματα, όπως μεταξύ άλλων η αλληλεπίδραση και η εμπιστοσύνη μεταξύ των ανθρώπων και των μηχανών.
- Διοίκηση εργαζομένων με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης
-
Οι τεχνολογίες ΤΝ και οι ψηφιακές τεχνολογίες εισήγαγαν νέες μορφές διοίκησης εργαζομένων. Σε αντίθεση με τις μορφές διοίκησης του παρελθόντος, όπου για την επιτήρηση της εργασίας χρησιμοποιούνταν κυρίως άνθρωποι, οι μηχανισμοί διοίκησης των εργαζομένων που χρησιμοποιούν την ΤΝ περιλαμβάνουν νέα συστήματα και εργαλεία διοίκησης που συλλέγουν σε πραγματικό χρόνο δεδομένα για τη συμπεριφορά των εργαζομένων από διάφορες πηγές με σκοπό την ενημέρωση της διοίκησης και την τεκμηρίωση των αυτοματοποιημένων ή μη αυτοματοποιημένων αποφάσεων που βασίζονται σε αλγορίθμους ή σε πιο προηγμένες μορφές ΤΝ.
Στις έρευνες που διεξάγονται σε αυτόν τον τομέα προσδιορίζονται και αναλύονται οι ευκαιρίες που προσφέρουν αυτά τα νέα συστήματα για την εφαρμογή της ΤΝ στις δομές διοίκησης, καθώς τα συστήματα αυτά μπορούν να υποστηρίζουν τις αποφάσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση της ΕΑΥ στον χώρο εργασίας, εφόσον βέβαια κατασκευάζονται και χρησιμοποιούνται με διαφάνεια, και μετά από ενημέρωση και διαβούλευση των εργαζομένων.
Επίσης, στις έρευνες χαρτογραφούνται και αναλύονται οι προκλήσεις και οι κίνδυνοι σε νομικό, ρυθμιστικό και ηθικό επίπεδο, και σε επίπεδο ιδιωτικής ζωής, καθώς και οι ανησυχίες που διατυπώνονται για την ΕΑΥ, όσον αφορά κυρίως τους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες κινδύνου που δημιουργούν οι νέες αυτές μορφές παρακολούθησης και διοίκησης των εργαζομένων.
- Εργασία σε ψηφιακές πλατφόρμες
-
Ως «εργασία σε ψηφιακές πλατφόρμες» νοείται κάθε είδους αμειβόμενη εργασία που παρέχεται σε διαδικτυακή πλατφόρμα ή με τη βοήθεια διαδικτυακής πλατφόρμας. Πρόκειται, δηλαδή, για μια διαδικτυακή αγορά που λειτουργεί σε ψηφιακές τεχνολογίες οι οποίες διευκολύνουν την ισορροπία μεταξύ της ζήτησης και της προσφοράς της εργασίας. Πολύ συχνά η εργασία που παρέχεται με τη βοήθεια των πλατφορμών ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό: μπορεί να αφορά περίπλοκα ή απλά καθήκοντα, γνωστικά ή χειρωνακτικά καθήκοντα· επίσης, μπορεί να παρέχεται διαδικτυακά και να είναι εξ ολοκλήρου εικονική ή μπορεί να παρέχεται επιτόπου και αυτοπροσώπως.
Η εργασία σε ψηφιακές πλατφόρμες δημιουργεί ευκαιρίες απασχόλησης στους εργαζόμενους γεωγραφικών περιοχών όπου δεν υπάρχουν οι ευκαιρίες αυτές ή σε περιθωριοποιημένες ομάδες εργαζομένων, αλλά συνεπάγεται επίσης και πολλές προκλήσεις και κινδύνους για την ΕΑΥ των εργαζομένων που πρέπει να αντιμετωπιστούν.
Ο σκοπός των ερευνών στον τομέα της εργασίας σε πλατφόρμα είναι:
- να αναλυθούν και να συζητηθούν οι ευκαιρίες, οι προκλήσεις και οι κίνδυνοι της εργασίας σε πλατφόρμα·
- να χαρτογραφηθούν τα είδη της εργασίας σε πλατφόρμα και οι συναφείς κίνδυνοι και ευκαιρίες·
- να προσδιοριστούν παραδείγματα πολιτικών για την πρόληψη των κινδύνων ΕΑΥ για τους εργαζόμενους στις πλατφόρμες· και
- να υποστηριχθεί η ανάπτυξη πρακτικών εργαλείων για την πρόληψη κινδύνων ΕΑΥ.
- Έξυπνα ψηφιακά συστήματα
-
Τα νέα συστήματα παρακολούθησης για την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων, όπως π.χ. οι εφαρμογές έξυπνων τηλεφώνων, οι συσκευές που προσαρτώνται στο σώμα, οι κινητές κάμερες παρακολούθησης ή τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones), τα έξυπνα γυαλιά, οι εφαρμογές που βασίζονται στις ΤΠΕ και ο έξυπνος εξοπλισμός ατομικής προστασίας, αναπτύσσονται με σκοπό την παρακολούθηση και την αναβάθμιση της ΕΑΥ. Τα συστήματα αυτά μπορούν π.χ. να χρησιμοποιούνται για να παρακολουθείται η φυσιολογία ή η ψυχική κατάσταση των εργαζομένων, όπως π.χ. τα επίπεδα άγχους, η κόπωση, η πνευματική διαύγεια και οι καρδιακοί παλμοί, καθώς και η στάση και η κίνηση του σώματος, καθώς και για να παρακολουθείται το στίγμα των εργαζομένων σε επικίνδυνα περιβάλλοντα, να δίνονται οδηγίες στους εργαζομένους ή να ειδοποιούνται οι προϊστάμενοι των εργαζομένων ή ακόμα και οι υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης. Πέραν των δυνατοτήτων που προσφέρουν τα συστήματα αυτά σε επίπεδο ΕΑΥ, διατυπώνονται επίσης ανησυχίες που αφορούν π.χ. την προστασία της ιδιωτικής ζωής, θέματα ιδιοκτησίας, την αποδοτικότητα και την τυποποίηση.
Σε αυτήν την μελέτη αξιολογούμε τις επιπτώσεις των συστημάτων, αναλύοντας τα είδη των νέων συστημάτων παρακολούθησης (τεχνολογίες), τη χρήση τους (π.χ. υποστήριξη της συμμόρφωσης με τους κανόνες ΕΑΥ, αποτελεσματική επιβολή ή κατάρτιση), καθώς και τις προκλήσεις και τις δυνατότητες που συνδέονται με τη χρήση και τον σχεδιασμό των συστημάτων. Επίσης, παρουσιάζονται συνοπτικά τα μέσα που χρησιμοποιούνται στους χώρους εργασίας (π.χ. κώδικες πρακτικής, πολιτικές σε επίπεδο εταιρείας, συστάσεις, οδηγίες πρωτόκολλα και κατάρτιση).
Η μελέτη περιλαμβάνει μελέτη τεκμηρίωσης, συνεντεύξεις και επιτόπιες μελέτες. Το 2023 οργανώνεται εργαστήριο υψηλού επιπέδου για να συγκεντρωθούν όλα τα ευρήματα των μελετών.
- Εξ αποστάσεως εργασία
-
Ως «εξ αποστάσεως εργασία» νοείται οποιοδήποτε καθεστώς εργασίας περιλαμβάνει τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών που επιτρέπουν στον εργαζόμενο να εργάζεται από το σπίτι ή γενικότερα εκτός των εγκαταστάσεων του εργοδότη ή σε σταθερό τόπο εργασίας. Η εξ αποστάσεως εργασία συνεπιφέρει δυνατότητες, προκλήσεις και κινδύνους που θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στις μελλοντικές εξελίξεις, επηρεάζοντας μεταξύ άλλων πτυχές της εργασίας που συνδέονται με το φύλο και την πολυμορφία και έχοντας διαφορετικό αντίκτυπο σε κάθε κλάδο και επάγγελμα. Επίσης, πρέπει να ληφθούν υπόψη οι νέες και αναδυόμενες τεχνολογίες, όπως μεταξύ άλλων η επαυξημένη πραγματικότητα και η εικονική πραγματικότητα, οι οποίες αναμένεται να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην επέκταση της εξ αποστάσεως εργασίας σε μεγαλύτερο αριθμό επιχειρήσεων και εργαζομένων.
Πολλές ερευνητικές εργασίες που διενεργούνται σε αυτόν τον τομέα και που βασίζονται μεταξύ άλλων σε προγενέστερες έρευνες του EU-OSHA χαρτογραφούν τις δυνατότητες, τις προκλήσεις και τους κινδύνους της εξ αποστάσεως εργασίας, και έχουν σκοπό την ευαισθητοποίηση των εξ αποστάσεως εργαζομένων, εργοδοτών και άλλων άμεσα ενδιαφερόμενων.
Η εκστρατεία του EU-OSHA για τους ασφαλείς και υγιείς χώρους εργασίας (Επαγγελματική ασφάλεια και υγεία στην ψηφιακή εποχή), η οποία θα διεξαχθεί από το 2023 έως το 2025, ευαισθητοποιεί τους ενδιαφερόμενους για τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την ΕΑΥ και παρέχει πιο πρακτικά μέσα.