Spier- en skeletaandoeningen (SSA’s) behoren tot de meest voorkomende arbeidsgerelateerde aandoeningen. In heel Europa worden miljoenen werknemers door SSA’s getroffen, wat werkgevers miljarden euro’s kost. Het aanpakken van spier- en skeletaandoeningen draagt bij tot het verbeteren van de levenskwaliteit van werknemers, maar is ook zakelijk gezien nuttig.
Arbeidsgerelateerde spier- en skeletaandoeningen (SSA’s) manifesteren zich in de rug, nek, schouders en in de bovenste en onderste ledematen. Elke schade of aandoening aan de gewrichten en andere weefsels valt hieronder. De gezondheidsproblemen variëren van lichte pijnklachten tot ernstigere medische aandoeningen waarvoor ziekteverlof of medische behandeling nodig is. Bij meer chronische gevallen kunnen deze aandoeningen zelfs een beperking en arbeidsongeschiktheid tot gevolg hebben.
Oorzaken van SSA’s
De meeste arbeidsgerelateerde SSA’s ontwikkelen zich in de loop der tijd. Meestal hebben SSA’s meerdere oorzaken; verschillende risicofactoren komen vaak in combinatie voor, waaronder fysieke en biomechanische factoren, organisatorische, psychosociale en individuele factoren.
Voorbeelden van fysieke en biomechanische risicofactoren zijn:
- Hanteren van lasten, met name het maken van draai- en bukbewegingen
- Herhaalde of zware bewegingen
- Lastige en statische houdingen
- Trillingen, slechte verlichting of koude werkomgevingen
- Werk in hoog tempo
- Langdurig in dezelfde houding zitten of staan
Voorbeelden van organisatorische en psychosociale risicofactoren zijn:
- Hoge werkeisen en weinig vrijheid
- Onvoldoende pauzes of gelegenheid om van werkhouding te veranderen
- Werken in een hoog tempo, onder meer als gevolg van de introductie van nieuwe technologieën
- Lange werktijden of ploegdiensten
- Pesterijen, intimidatie en discriminatie op de werkplek
- Lage tevredenheid met het werk
In het algemeen alle psychosociale en organisatorische risicofactoren (in het bijzonder gecombineerd met fysieke risico’s) die stress, vermoeidheid, angst of andere reacties tot gevolg kunnen hebben die het risico op SSA’s weer vergroten.
Voorbeelden van individuele risicofactoren zijn:
- Medische voorgeschiedenis
- Fysieke vermogens
- Levensstijl en gewoontes (bv. roken, te weinig beweging)
Risicobeoordeling
Er bestaat niet een enkele oplossing en soms zal het advies van deskundigen nodig zijn bij ongebruikelijke of ernstige problemen. Veel oplossingen zijn echter eenvoudig en goedkoop, zoals het gebruiken van een wagentje bij het hanteren van goederen of het verplaatsen van artikelen op een bureau.
Werkgevers moeten voor de aanpak van SSA’s gebruikmaken van een combinatie van:
- Risicobeoordeling: met een holistische benadering het volledige scala aan oorzaken beoordelen en aanpakken (zie hierboven). Het is ook belangrijk aandacht te besteden aan de werknemers die mogelijk een groter risico lopen om een SSA op te krijgen. De prioriteit ligt bij het elimineren van de risico’s, maar ook bij de aanpassing van het werk aan de werknemers.
- Medezeggenschap: werknemers en hun vertegenwoordigers bij overleg over mogelijke problemen en oplossingen betrekken.
Lees meer over de preventie van arbeidsgerelateerde SSA’s.
Actieplan voor preventie
Na afronding van de risicobeoordeling moet een lijst met maatregelen worden opgesteld op volgorde van prioriteit, en moeten werknemers en hun vertegenwoordigers worden betrokken bij het invoeren van deze maatregelen. De maatregelen moeten gericht zijn op primaire preventie, maar ook op het tot een minimum beperken van de ernst van aandoeningen. Het is belangrijk ervoor te zorgen dat alle werknemers passende informatie, opleiding en training krijgen over gezondheid en veiligheid op de werkplek en weten hoe ze specifieke gevaren en risico’s moeten voorkomen.
Maatregelen kunnen betrekking hebben op de volgende gebieden:
- De indeling van de werkplek: pas de indeling aan om de werkhouding te verbeteren
- Middelen: zorg ervoor dat de arbeidsmiddelen ergonomisch vormgegeven zijn en geschikt zijn voor de taken
- Taken: verander werkmethoden of hulpmiddelen
- Bedrijfsvoering: plan het werk zo dat werk in herhaalde of langdurige slechte houdingen wordt voorkomen Plan pauzes in, wissel taken af of herverdeel het werk
- Organisatorische factoren: ontwikkel beleid om de werkorganisatie en de psychosociale omgeving op het werk te verbeteren en de gezondheid van het bewegingsapparaat te bevorderen
Bij de preventiemaatregelen moet ook rekening worden gehouden met de technologische veranderingen van arbeidsmiddelen en de digitalisatie van werkprocessen en daarmee samenhangende veranderingen van de manier waarop het werk wordt georganiseerd.
In voornoemd beleid moet ook rekening worden gehouden met het controleren en bevorderen van de gezondheid en met de revalidatie en herintegratie van werknemers die al een SSA hebben.
Onderzoek naar arbeidsgerelateerde SSA
EU-OSHA heeft een meerjarig VGW-overzichtsproject over arbeidsgerelateerde SSA’s uitgevoerd. Daarbij was het de bedoeling om de problemen meet betrekking tot arbeidsgerelateerde SSA’s te onderzoeken, meer inzicht in dit onderwerp te krijgen en doeltreffende vormen van aanpak van arbeidsgerelateerde SSA’s in kaart te brengen. In het kader van dit project werd ook gekeken naar beleid en maatregelen op de werkplek die kunnen helpen om arbeidsgerelateerde SSA’s te voorkomen en chronische SSA’s te beheersen, onder meer door ondersteuning van werknemers bij revalidatie en re-integratie. Het VGW-overzichtsproject biedt beleidsmakers en onderzoekers wat zij nodig hebben en vormt een aanvulling op de campagne “Een gezonde werkplek 2020-2022”.
Europese wetgeving
In Europese richtlijnen, strategieën van de EU inzake veiligheid en gezondheid op het werk, verordeningen van lidstaten en richtsnoeren voor goede praktijken wordt het belang van de preventie van SSA’s al onderkend.
Risico’s op arbeidsgerelateerde SSA’s vallen onder de VGW-kaderrichtlijn, die is bedoeld om werknemers te beschermen tegen arbeidsgerelateerde risico’s in het algemeen en de werkgever verantwoordelijk maakt voor het waarborgen van veiligheid en gezondheid op het werk. Sommige risico’s op deze aandoeningen vallen onder specifieke richtlijnen, waaronder de richtlijn over het handmatig hanteren van lasten, de beeldschermrichtlijn en de trillingenrichtlijn. De richtlijn inzake het gebruik van arbeidsmiddelen bevat voorschriften voor de houding van werknemers bij het gebruik van arbeidsmiddelen en maakt duidelijk dat werkgevers ergonomische beginselen moeten hanteren om te voldoen aan de minimumeisen voor VGW.
EU-OSHA bewaakt de incidentie, oorzaken en preventie van SSA's. EU-OSHA ondersteunt ook de uitwisseling van goede praktijken.